Een filosofische kijk op deze crisis van een leerling uit V6

Jaap Heslenfeld V6a

Een stap dichterbij het Goede Leven

Half januari duikt er een mysterieus virus op, op een dierenmarkt in Wuhan. Mensen raken besmet en al snel wordt duidelijk dat het om een nieuw soort coronavirus gaat. Twee maanden later zitten we in een pandemie en thuis in quarantaine. Het virus maakt wereldwijd duizenden slachtoffers en inmiddels zijn er meer dan een half miljoen mensen besmet. Je zou kunnen stellen dat het corona-virus een bedreiging vormt voor het goede leven. Toch zijn er ook lichtpuntjes te ontdekken met betrekking tot dit virus en daarom ben ik van mening dat de corona crisis ons juist een kans biedt voor het goede leven. In dit essay zullen we hiervoor ingaan op de vijf dimensies die het goede leven vormgeven.

Allereerst gaan we in op de dimensie van relaties. Een filosoof die met name bezig is geweest met deze dimensie is Aristoteles. In zijn filosofie staat het begrip philia (vriendschap) centraal. Het goede leven en daarmee eudaimonia (geluk) kan volgens hem nooit alleen bereikt worden door de individuele ontplooiing van de mens. De mens is namelijk een sociaal wezen – een zoon politikon. Een vorm van philia zijn familiebanden. Deze banden kunnen worden aangesterkt, omdat hele gezinnen samen thuis in quarantaine zitten. Gezinsleden praten meer met elkaar en helpen elkaar om door deze moeilijke en verwarrende tijd te komen. Relaties en met name relaties tussen gezinsleden worden aangesterkt.

Een tweede dimensie die het goede leven vorm geeft, is de dimensie van de instituties. Een filosoof die felle kritiek leverde op het proces van modernisering is de Duitse filosoof Jurgen  Habermas. Hij waarschuwt de mens voor de kolonisering van de leefwereld door het economische systeem. Binnen het economische systeem heeft de rationaliteit een instrumentele waarde gekregen. Menselijke interacties worden door de instrumentele rationaliteit verkleint tot enkel economische transacties. Voorheen waren bijvoorbeeld interacties met doctoren gebaseerd en gekleurd door de instrumentele waarde ‘efficiëntie’; ‘maak mij als patiënt zo snel mogelijk beter’. In de corona crisis zien we dat er meer ruimte komt voor communicatieve waarden in de economische sfeer. Waarden zoals respect en dankbaarheid zien we terugkomen voor mensen die in deze tijd nog steeds hard doorwerken. Bijvoorbeeld dat duizenden Nederlanders een paar dagen geleden om 20:00 stonden te klappen om dankbaarheid en respect te tonen voor doctoren en hulpverleners.

Een derde dimensie is de dimensie van het lichaam. Een filosofe die in verband kan worden gebracht met deze dimensie is de twintigste-eeuwse filosofe Hannah Arendt. Zij leverde kritiek op onze consumptiemaatschappij en de ‘economie van verspilling’ die daarmee gepaard gaat. Arbeid wordt hiervoor verantwoordelijk gesteld. Hierdoor is de ‘werker’ naar de achtergrond verdwenen. De werker is volgens Arendt echter juist de persoon die iets duurzaams kan voortbrengen wat de mens menselijk maakt. In de corona crisis zien wij dat mensen creatiever worden. De kunstenaar, de enige echte werker, wordt weer meer gewaardeerd en niet meer weggeschoven als hobbyist.

Een vierde dimensie van het goede leven, is de dimensie van de natuur. Een filosoof die op het moment veel bezig is met onderwerpen zoals ‘klimaatverandering’ en ‘ecologische uitputting’ is de Franse filosoof Bruno Latour. Hij verwerpt onder andere het subject-object schema dat we eerder tegenkwamen bij Immanuel Kant. De mens als subject kan volgens Latour misbruik maken van objecten. Het subject vervuilt bijvoorbeeld de lucht waaronder objecten zoals dieren en planten lijden. In de coronacrisis wordt er minder misbruik gemaakt van objecten. De afname van het vliegverkeer heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de lucht bijna zestig procent schoner is geworden in Nederland, wat de natuur, een object, ten goede komt.

Als laatste bestaat er de zindimensie. Een filosofe die veel bezig is met zingeving is Martha Nussbaum. De dimensies van het goede leven maken ons volgens Nussbaum ook kwetsbaar. De schoonheid van een mens of een plant bestaat deels uit de kwetsbaarheid ervan volgens Nussbaum. Zo bestaat de schoonheid van de mens eruit dat hij sterfelijk is en door allerlei invloeden van buitenaf aangetast kan worden. Het coronavirus laat maar weer eens zien hoe kwetsbaar de mens eigenlijk is, maar daardoor wordt ook weer eens de schoonheid van het menszijn bewezen en de tijdelijkheid van het leven.

Concluderend kan gesteld worden dat de coronacrisis ons een kans geeft voor het goede leven. Als we kijken naar de vijf dimensies die het goede leven vorm geven zien we dat: relaties aangesterkt kunnen worden, de rationaliteit weer meer een communicatieve waarde krijgt, werkers weer meer worden gewaardeerd, de natuur weer opbloeit en als laatste dat de kwetsbaarheid van het leven weer eens duidelijk wordt.